Siječanj u Art-kinu: ''PISCI I DUHOVI IZ SJENE' - Monthly Overview | Art-kino Croatia

Dva 'francuska' filmaša - dva autorska antipoda. Roman Polanski i Gaspar Noe. Obojica su došla u Francusku kao 'stranci'. Polanski je Poljak koji se u Francuskoj skrasio nakon bijega iz Hollywooda i kućnog pritvora u luksuznom chaletu mondenog Gstaada u kojem je montirao svoj najnoviji film. Noe je došao u Francusku iz Argentine. Obojica se u svom najnovijem filmu bave ljudima koji se nalaze u nekoj vrsti zatočeništva. U Polanskog ('Pisac iz sjene') njegov junak je bivši britanski premijer koji se izolirao u luksuznoj vili na obali Martha's Vineyarda i unajmljuje pisca iz sjene da mu napiše memoare (aluzije na režiserovo zatočeništvo su simptomatične). A u Noea ('Ulaz u prazninu'), njegov junak je zatočen u neonskom labirintu Tokya i oslobađa se tek kao duh, kad počne lebdjeti nad njegovim noćnim vedutama i maketama u seriji krajnje ležernih subjektivnih kadrova, pa čak i ulaziti u vaginu vlastite sestre dok ju je penetrirao brutalni Japanac, gdje se autoru pružila idealna prilika da istraži nesuđene mogućnosti vagi-cama (dok se u 'Zaljevu' Louieja Psihoyosa njegov akter probija kroz kaos tokijske Shibuye s obješenim TV ekranom na kojem se redaju prizori masakra nad delfinima, Noe u tom istom tokijskom kvartu umjesto aktivizma traga za erotizmom, probijajući se vaginalnim bespućima).

No, dok je Polanski suzdržan ali krajnje vitalan i zavodljivo tenzičan, Noeova razbarušena mizanscena doima se poput psihodeličnog tripa, svedena na halucinantnu igru kristala, neurona, neona i sinapsi uronjenih u sintetičke boje (autor je u press knjižici filma naveo da je Montgomeryjevu 'Ženu iz jezera', tu kvintesencijalnu lekciju iz subjektivne kamere, gledao omamljen halucinogenim gljivama). Polanski je smiren, a Noeov trip je jako 'hip'. No, koliko god je 'Pisac iz sjene' na prvi pogled miljama udaljen od ekscesa iz autorove ranije faze koja je kulminirala filmom 'Stanar', u sceni dijaloga između pisca Ewana McGregora i sjene Toma Wilkinsona, čini nam se kao da će svaki čas iz zida izmigoljiti one jezive cocteauovski nadrealne ruke iz 'Odvratnosti' i odvući likove u zaborav.

'Shvatio sam da ništa ne znam o politici', kaže pisac iz sjene. 'Ali ti si za njega glasao', odgovara mu Rick Ricardelli. 'Za Adama Langa? Naravno da jesam. Ali on nije bio političar, nego luđak', odgovara mu pisac. O diktatorima luđacima progovara i genijalni doks 'Neprijatelji naroda' Theta Sambatha koji stimulira sjećanja krvnika s kambodžanskih polja smrti, pretvorena u neku vrstu egzorcizma. Žrtve njihova trerora bili su autorov otac (izravno) i majka (neizravno). Poput Rithyja Panha koji se u doksu 'S21, Stroj smrti Crvenih Kmera' pozabavio istom temom, Sambathov prosede također puno duguje Claudeu Lanzmanu i njegovu 'Shoahu'. Rezultati tog začudnog povijesnog svjedočanstva brutalno su izravni. No, za razliku od Lanzamana koji rabi skrivenu kameru, Sambath preferira krupne planove, čak kad ga je jedna od sugovornica zamolila da joj zatamni lice. A motivom genocida i nestalih na (bosanskim) poljima smrti koju je posijalo slično političko ludilo, bavi se snažni i potresni doks Roberta Tomića Zubera 'Mila traži Senidu'. No, dok se Zuber suočava s individualnim tragedijama krajnje ozbiljno, Radu Mihaelanu ('Koncert') im pridodaje dostatnu dozu ironije i humora, pri čemu igra lažnih identiteta ostaje autorova vječna opsesija. Sada su to različite duše ruskog identiteta (slavenska, židovska i ciganska). Inače, lik koncertnog svirača (roga) uvodi i neodoljivi Emmanuel Mouret ('Promjena adrese') čija komedija nanovo potvrđuje famozni Rohmerov slučaj da snaga francuskog filma leži u britkim dijalozima (Ciklus frankofonije u koji je uvršten Mouretov komad, donosi i Costa-Gavrasovu recentnu farsu 'Sjekira' u kojoj se otpušteni radnik tvornice papira pokušava na pomalo neobični način riješiti konkurencije).

Iako se bavi jednom drugom vrstom ludila, 'Čovjek na žici' Jamesa Marsha nije ništa manje političan, dok njegov ludi ekvilibrist Roland Petit pokušava izvesti mitski hod po žici razapetoj između Twinsa koji se dogodio dva dana prije afere Watergate. No, aluzije na Ground Zero prisutne su u gotovo svakom kadru. Zato newyorški čelični kostur kao nadrealna lokacija za Petitov zračni performans postaje neka vrsta preludija (izgradnja) a ne posljedica (rušenje), kao anakronistični hommage zaboravljenom vremenu koje vječno balansira između ekvilibrizma i egzibicionizma, uličnog teatra i cirkusa.